U srpskoj književnosti ostao je upamćen kao jedan od najvećih modernista i najznačajniji liričar. Obišao je mnoge zemlje svijeta, ali zauvijek mu je ostalo u srcu rodno Trebinje gdje je sahranjen 57 godina nakon smrti. Zbog pjesme “Sinu tisućljetne kulture” veliki dio Hrvatske i danas o njemu ima najgore mišljenje. O jednom od najpoznatijih Hercegovaca u istoriji Jovanu Dučiću za eTrafiku je govorio srpski pisac Slaviša Pavlović, koji piše knjigu o njemu.
Piše: Slobodan Manojlović
Mladom autoru (36), rođenom u Ljuboviji, koji živi i stvara u Beogradu, ovo bi trebalo da bude šesta knjiga. Debitovao je romanom “Zavet” 2010. godine, nakon kojeg su uslijedili “Nema šanse da ne uspem” (2012), “Zavet heroja” (2014), “Apisov apostol” (2016) i “Besmrtna prethodnica – Ratnici Crne ruke (2018)”. Objavio je i zbirku poezije “Osvit večnosti” 2014. godine. Ostvario je veliku popularnost u Rusiji gdje je “Zavet heroja” stigao i u ruke predsjednika Vladimira Putina. Autor predgovora za rusko izdanje bio je prvi obavještajac Rusije Sergej Nariškin, a knjiga je dva mjeseca bila deseta najprodavanija u Moskvi. Ove godine je i “Apisov apostol” izašao u Rusiji. Želja Pavlovića da piše o srpskom piscu, pjesniku i diplomati Dučiću postoji odavno.
“Ta odluka je došla pre nekih desetak godina, podstaknuta mojom željom da bolje upoznam život velikog pesnika. Naišao sam na mnogo interesantnih događaja iz njegovog života, ali sam svesno odugovlačio pisanje knjige, što zbog drugih stvari koje sam započeo, što zbog unutrašnjeg osećanja da još nije došlo pravo vreme, jer je priča morala da sazri i u meni. S obzirom da se godinama bavim prikupljanjem građe, polako i bez neke posebne jurnjave, koja je bila uobičajena za moje prethodne knjige, deluje mi da se nisam mnogo namučio. Međutim, jedan tako bogat život kao što je Dučićev, u jednoj epohi koja je prošla kroz dva svetska rata, dva balkanska, Hercegovački ustanak, Sarajevski atentat, nemoguće je opisati u jednoj knjizi. Zato mi je bilo najteže da se odlučim koje periode njegovog života da obuhvatim u romanu. Knjigu sam podelio na četiri dela; Krv, ljubav, bol i smrt, gde se prva dva dela odnose na raniji deo života, kao i na diplomatsku karijeru, dok su poslednja dva bazirana na njegovom životu u Americi”, govori nam on.
Kada bi trebalo da knjiga bude objavljena?
Tokom sledeće godine, nadam se u prvoj polovini, ali neću žuriti po cenu da knjiga izgubi na kvalitetu.
Dučić je kao dijete ostao bez oca koji je poginuo u Hercegovačkom ustanku. Koliko je to uticalo na njegova kasnija rodoljubiva opredjeljenja?
Mnogo. Čini mi se da ga je to i odredilo kao čoveka: morao je da nauči da se snađe u svakom vremenu i situaciji. Ipak, on oca ne spominje toliko, koliko govori o svojoj majci, a potresno je i njegovo pismo upućeno prijatelju, u kome govori da danima nije izašao iz sobe, kada je saznao da mu je majka umrla.
Da li je i njegovo hercegovačko porijeklo uticalo na njegov životni put i nepokolebljive stavove?
Svaki naš kraj je izrodio velike ljude – Nikola Tesla je rođen u Lici, vladika Nikolaj Velimirović u Valjevu, Mihajlo Pupin u Vojvodini, tako da ne bih uspeh ljudi određivao na taj način. U periodu Dučićevog detinjstva, Hercegovina jeste bila trusno područje, koje je izrodilo velike ljude tog vremena poput Alekse Šantića i Vladimira Ćorovića.
Grad kakav je Trebinje zaista u čoveku budi samo najlepša osećanja.
Recite mi nešto o Dučiću kao diplomati i špijunu, koliko je Srbija od njegovih aktivnosti imala koristi?
Činjenica da je on prvi diplomata u našoj istoriji koji je postao ambasador govori i o njegovoj uspešnoj karijeri. Do tada, kraljevina nije imala ambasadore, već samo otpravnike poslova, konzule… Neki njegovi savremenici kažu da nije bio diplomata takvog kvaliteta kao što je bio Milan Rakić, ali je imao neverovatan šarm i veliku moć ubeđivanja, kojim je nadoknadio svaki nedostatak, pa čak bio i korak ispred drugih. Kao i svaki diplomata, imao je svoje uspone i padove, jednom je i penzionisan, ali njegova popularnost i van naših granica, kao pesnika, bila je preporuka da ga ponovo vrate u službu.
Ko su bili njegovi najveći neprijatelji?
Kao i svi veliki ljudi, karijeristi, bio je okružen neprijateljima, a mnoge je bezrazložno i stvarao. Zbog jedne afere u Švajcarskoj, smenjen je sa mesta diplomate, ali je odmah pri povratku u Beograd, u prostorijama Ministarstva inostranih dela, nokautirao kolegu, koji mu je tu aferu namestio. Nesrećni diplomata, koga su većih batina spasli drugi službenici, bio je blizak rođak Nikole Pašića. Nešto kasnije, Dučić je na sudu dokazao da nije kriv, ali su, pored uglednih evropskih listova, čak i neke afričke novine izveštavale o aferi srpskog diplomate. U poznim godinama, njegov najveći neprijatelji su bili hrvatski političari, fašisti u Italiji, na prvom mestu grof Galeaco Ćano, ali i pobornici jugoslovenstva na početku Drugog svetskog rata. Jednom prilikom odbio je da se pozdravi sa hrvatskim političarem, obrazlažući to da se ne pozdravlja sa Hrvatima, jer su njihove ruke krvave, a on svoje ne želi da prlja. Naravno, treba uzeti u obzir da se to događalo u trenucima kada je započet pogrom u Jasenovcu. Žar sukoba rasplamsao se i posle smrti velikog pesnika, kada su se njihovi predstavnici usprotivili državnoj sahrani Jovana Dučića.
Možete li da kažete nešto više o njemu i Hrvatima i njegovom životu u SAD gdje je umro 1943. godine?
Za kratko vreme, koliko je boravio u Americi, uspeo je da podigne našu emigraciju na noge. Postao je predsednik Srpske narodne odbrane, koju je pre njega vodio Mihajlo Pupin, i trudio se da svet čuje za zločine nad srpskim stanovništvom. Tada i nastaje njegova pesma “Sinu tisućljetnje kulture”. List “Amerikanski Srbobran” koji je uređivao biva okarakterisan kao srpsko nacionalističko glasilo, a nedavno sam dobio i njegovu kolumnu iz 1941. godine upravo od ljudi iz Srpske narodne odbrane. U njoj piše o Draži Mihajloviću, nazivajući ga “svetlim imenom koji poput Mojsija izvodi narod iz pustinje”. Čini mi se da je to period u kome je, bez obzira na godine, najviše radio, trudeći se da svet sazna za srpske žrtve, ali i da pokaže da jugoslovenstvo ubija Srbe. Preminuo je razočaran, tužan i odbačen od svoje zemlje, ali poštovan od srpske dijaspore.
Kakav je bio odnos dinastije Karađorđevića prema Dučiću?
On je bio diplomata, a Karađorđevići su bili vlast. Nije bilo preteranog zbližavanja. Smatrao je ličnom i nacionalnom uvredom odluku kneza-namesnika kada je njegovo rodno Trebinje postalo deo Hrvatske banovine.
Poznata je naklonost žena prema njemu.
Ako nekoga možemo nazvati srpskim Kazanovom, onda je to Jovan Dučić. Zgrada ambasade Republike Srbije u Budimpešti je kuća koju je Dučić dobio na poklon od jedne bogate Mađarice, “za zasluge u krevetu,” kako se tada govorilo. On je poklon primio, ali je kuću odmah prepisao svojoj državi. Na jednom diplomatskom prijemu u Beogradu, tokom bala, jedan od mlađih diplomata se čudio zašto niko od njegovih kolega nije došao na bal sa suprugom. Kasnije su mu rekli da je “najavljen dolazak gospodina Dučića i da niko ne želi da rizikuje”. Ipak, njegova najveća ljubav bila je Jovanka Jovanović, supruga jednog inženjera Todorovića, kod koga je Dučić u nekom periodu bio podstanar. Sa njom je dobio sina Jovicu, dok je još bila u braku sa Todorovićem, a držao je i govor na prvom rođendanu deteta, kao prijatelj kuće. Nesrećni muž, kada je saznao, pisao je ministru Milovanoviću, a Jovanki je dao pištolj da ljubavnika “ubije ko psa ili ga bar dobro ubogalji”. Tadašnji “Mali žurnal” pisao je o aferi, ali je veliki pesnik tada ipak prošao bez kazne. Njihov sin Jovica, kasnije je izvršio samoubistvo, a Jovanka je postala velika glumica. Igrala je čak i u komadima Branislava Nušića. Njoj je napisao “Pesme ljubavi i smrti”. Naravno, među njegovim ljubavima bilo je i princeza, uglavnom udatih žena, a i u poznim godinama života umeo je da se pohvali kako ga kod kuće čeka dama duplo mlađa od njega, zbog koje se oseća jednako mlad, kao i ona.
