Nekoliko kilometara od istarske obale smješteno je 14 ostrva objedinjenih pod nazivom Brijuni. Proglašeni nacionalnim parkom 1983. godine, omiljena su turistička destinacija hrvatskih, ali evropskih zvaničnika.
Brijuni imaju bogatu istoriju, koja seže do 3.000 godina stare ere. Smatra se da su tada na ostrvima živjeli nepoznati stanovnici koji su se bavili ratarstvom, stočarstvom, lovom i ribolovom. Oko hiljadite godine stare ere na to područje dolaze Histri, a zatim Rimljani. Iz tog perioda ostali su rimski dvorac s termama iz I vijeka, Vizantijski kastrum, bazilika Sv. Marije crkva iz V vijeka i Sv. Germana iz XV vijeka. Pošto je u drugoj polovini XIX vijeka Pula postala glavna ratna luka Austrougarske, Brijuni postaju važan dio njenog odbrambenog sistema, te se pravi utvrđenje i osmatračnica.
Austrijski privrednik Paul Kupelwieser kupio je ostrva 1893. i uložio ogroman novac u njihovu sanaciju. Brijuni su bili zapušteni, močvarni i puni malarije. Angažovao je doktora Roberta Koha da iskorijeni malariju, što je on i učinio tako što je isušio močvare i poribio to područje ribama koje se hrane larvama komaraca. Zbog svojih zasluga doktoru Kohu podignut je spomenik, a Brijuni postaju odmaralište zapadnoevropske aristokratije.
Kupelwieser je sagradio pet luksuznih hotela, za čije je potrebe napravljen i ribnjak gdje se uzgajala bijela riba. Ona se odavno više ne uzgaja, a prostor oko ribnjaka je idealno mjesto za gnijezdenje raznih ptica. Na tom području evidentirano je oko 150 različitih ptičjih vrsta, od kojih je najrjeđa crna roda.
Zanimljivo je da se prvi naziv ostrva veže upravo za ptice. Naime, na rimskoj karti iz IV vijeka zabilježen je naziv Vranevina, odnosno mjesto gdje se vrana gnijezdi. Kasnije se javlja staroilirski naziv Brevona, što u prevodi znači kopno opkoljeno plitkim morem. Naziv Brioni prvi put se javlja na na karti Venecije se u XV vijeku. On je zadržan tokom narednih nekoliko vijekova, a početkom 90ih godina prošlog vijeka je promijenjen u Brijuni, koji je i danas zvanični naziv.
Pored morskog kupališta, u doba Kupelwiesera je sagrađen i natkriveni bazen sa toplom vodom. Napravljeni su putevi za vožnje kočijama i biciklima, uređeno konjsko trkalište, kao i tereni za golf i tenis. Zanimljivo je da su tereni za golf postavljeni 1922. godine, bio je to teren sa 18 rupa i tada jedan od najdužih u Evropi. Turistički vodiči Brijuna danas ponosno ističuekološko zaštićeni golf teren, za čije održavanje nije dozvoljeno koristiti nikakve opasne hemikalije niti vještačko navodnjavanje, a sve prepreke koje se nalaze na njemu su sasvim prirodne.
U vrijeme Kupelwiesera uvedeni su voda, struja i telegrafsko-telefonska veza. Takođe su ostrva naseljena srnama, jelenima, zečevima, fazanima i sličnom divljači, a turističke građevine su smještene na istočnu stranu Velikog Brijuna, najbliže kopnu.
Od početka XX vijeka pa do Prvog svjetskog rata Brijuni su bili aristokratsko odmaralište. Tokom Drugog svjetskog rata su bombardovani i opustošeni, da bi nakon rata turistički objekti bili postepeno obnavljani i modernizovani.
Brijuni su poznati i po tome što su bili ljetnja rezidencija Josipa Broza Tita, te je na njima primio veći broj svjetskih zvaničnika. Sada se dio ovog nacionalnog parka koristi kao ljetnja rezidencija hrvatskog predsjednika. Tokom svojih posjeta mnogi zvaničnici su donosili različite vrste poklona – od životinja, pa do kočije koju je darovala britanska kraljica Elizabetaprije 42 godine.
Brioni se sastoje od 14 manjih i većih ostrva, ukupne površine 33,9 kvadratnih kilometara. Veliki Brijun ima površinu od 7 kvadratnih kilometara, a Mali Brijun od 1,7 kvadratnih kilometara. Za njima slijede Sveti Marko, Gaz, Okrugljak, Šupin, Šupinić, Galija, Grunj, Vanga, Madona, Vrsar, Kozada i Sveti Jerolim. U njihovom sastavu nalazi se i akvatorijum, koji čini 80 % od ukupne površine, te botanički vrt sa oko 170 biljnih vrsta, među kojima je i maslina stara 1.600 godina. Na području cijelih Brijuna nalazi se oko 400 različitih biljnih vrsta, kao i velika kolonija kaktusa.
Zanimljivo je da se za održavanje travnatih površina ne koriste kosačice, jer jeleni sve obrste. Takođe, oni su zaduženi i za lijepe krošnje zimzelenih hrastova, koje izgledaju kao kišobrani, suncobrani i gljive. Kada govorimo o jelenima, najzastupljeniji su tamnosmeđi, a kada ih bude više od 1.000 na ostrvima, oni se hvataju i šalju u ostale nacionalne parkove u Hrvatskoj.
Prije 18 godina Vlada Republike Hrvaske zabranila je držanje opasnih životinja u nacionalnim parkovima, pa su mesožderi prebačeni u Zoo vrt u Zagreb, a ostali su biljojedi. Većina životinja na Brijunima pripada novim generacijama, dok je slonica Lanka (44) posljednji originalni poklon indijske premijerke Indire Gandi. Lanka je do prije nekoliko godina živjela je sa svojim partnerom Sonijem, koji je važio za najvećeg i najtežeg indijskog slona u Evropi. Uginuo je 2010. godine, a na ostrvu se nalazi njegova skulptura u prirodnoj veličini, koju je napravila umjetnica iz Trsta. Zanimljivo je da se u nacionalni park donose i povrijeđene kornjače, koje se nakon oporavka puštaju ponovo u more.
Mali Brijun karakterističan je po najvećem austrougarskom utvrđenju na Mediteranu. Riječ je o utvrđenju Brijuni Minor koje je sagrađeno 1895. godine na pet spratova, a posljednjih desetak godina služi u kulturne svrhe. Tu se održava Brijunsko kulturno ljeto, a prije nekoliko godina na izvođenju Kralja Lira specijalna gošća bila je Anđelina Džoli. Mali i Veliki Brijun razdvaja uski kanal Tisnac, a nekada se u njemu vide jeleni kako preplivavaju kanal tragajući za hranom.
U centralnoj luci nalaze se tri hotela i tri luksuzne turističke vile, ukupnog kapaciteta od 250 ležajeva. Tu su i apartmani pod nadzorom Državnog ureda za upravljanje državnom imovinom Hrvatske. Tri brijunske rezidencijalne vile koje služe protokolanim svrhama, za predsjednika i njegove goste. Službena rezidencija hrvatskog predsjednika je Bijela vila sagrađena 1953. godine.
Posjetiocima Brijuna su na raspolaganju 274 kilometra cesta za vožnju i staza za rekreaciju. Vrijedi pogledati i bogatu zbirku prepariranih životinja, kao i stalnu foto izložbu „Josip Broz Tito na Brijunima“, te „Iz sjećanja jednog starog Austrijanca“. Za razonodu tu je i kadilak, čije iznajmljivanje košta čak 5.000 kuna za sat vremena. Cijena smještaja na Brijunima je od 150 do 3.000 kuna dnevno po osobi.
eTrafika.net – V. Stokić, Foto – G. Terzić
