Postojali su u antičkim vremenima, a postoje i danas. Njihova snaga ogleda se u pružanju otpora i borbi stavljajući vlastiti život na kocku.
Piše: Anja Zulić
Pripadnici Kubanskog disidentskog pokreta, već 50 godina kao jedan od oblika pružanja otpora protiv vladajućeg režima koriste štrajkove glađu. 1972. godine u štrajk glađu stupa zatvoreni pjesnik i disident Pedro Luis Boitel, koji umire nakon 53 dana štrajka tokom kojeg je uzimao samo tekućinu.
Guillermo Fariñas nezavisni je novinar i politički disident koji je sproveo 23 štrajka glađu u znak protesta protiv različitih elemenata kubanskog režima. Tako je 2006. godine protestovao protiv internetske cenzure na Kubi. Štrajk je trajao sedam mjeseci, a završen je njegovim hospitalizovanjem zbog velikih zdravstvenih posljedica. Reporteri bez granica dodijelili su mu iste godine nagradu za slobodu interneta. Fariñas ponovo stupa u štrajk glađu 2010. godine zbog smrti kolege disidenta Orlanda Zapata Tamayo. Tamayo je bio jedan od 55 zatvorenika savjesti na Kubi, a umro je u bolnici nakon 83 dana štrajka protestujući zbog loših uslova zatvora u kojem je držan. Fariñas nije želio okončati svoj štrajk sve dok 26 zatvorenika savjesti koji su se nalazili u teškom zdravstvenom stanju ne budu pušteni na slobodu.
Nakon 134 dana, Fariñas je okončao štrajk jer je komunistička vlada ipak počela praviti pozitivne pomake u ispunjavanju obećanja da će pustiti zatvorenike. 2010. godine dobija Saharovu nagradu za slobodu misli od strane Evropskog parlamenta. Kubanska vlada Fariñasu nije odobrila izlaznu vizu da prisustvuje na uručenju nagrade u Strasburgu. Povodom takve odluke, Evropski parlament je postavio praznu stolicu koja je predstavljala odsutnog Fariñasa.
Međunarodni “Post za život” (International Fast For Life), organizovan od pokreta “Post za život” bio je dugotrajni štrajk glađu u korist nuklearnog razoružavanja u periodu eskalacije američko-ruskog hladnog rata. Glavni cilj štrajka bilo je preusmjeravanje sredstava međunarodnih vlada od nukleranog oružja, prema nastojanjima da se nahrane siromašni. Reklamni poster za događaj pozivao je ljude da učestvuju i podrže jednodnevne štrajkove 6. ili 27. avgusta 1983. godine i sedmodnevni štrajk koji će se održati 10. septembra. Glavna mirovna akcija desila se na godišnjicu atomskog bombardovanja Hirošime (6. avgusta 1983.) kada su protestanti u pet zemalja započeli štrajk glađu i odbili da ga završe sve dok pregovori u Ženevi ne budu ukazivali da će se zaustaviti pozivi za širenje nukleranog oružja. Prema dostupnim podacima, održano je preko 150 postova u 24 zemlje širom svijeta (najviše u Sjevernoj Americi i Evropi). Događaj je dobio značajnu medijsku pozornost i reakciju publike, komentare, pisma podrške, a inspirisao je i hiljade ljudi širom svijeta da podrže demonstracije.
“Veterani poste za život” bio je štrajk glađu baziran samo na vodi sproveden u Washingtonu kao znak protesta protiv američke politike u Centralnoj Americi. Post je započeo 1. septembra 1986. kada su Charles Liteky – bivši vojni kapetan, vijetnamski veteran i dobitnik Medalje časti (odrekao je se u znak protesta), George Mizo – vijetnamski veteran, Duncan Murphy – veteran iz Drugog svjetskog rata i S.Brian Willson – vijetnamski veteran stupili u štrajk. Veterani se 15.oktobra pojavljuju u emisiji “The Phil Donahue Show”, a štrajk je prekinut dva dana poslije, jer su smatrali da su uspjeli podići svjest javnosti i podstaći eskalaciju protivljenja Ronald Reagan-ovoj politici. Do tada je postojalo preko 500 dokumentovanih akcija širom zemlje u znak podrške štrajkačima.
“F-type High Security Closed Institutions for the Execution of Sentences” su zatvori visokog obezbjeđenja u Turskoj, određeni Turskim zakonom 5275 o izvršenju kazni. Prije nego što su izgrađeni “F-type” zatvori, zatvorenici su bili držani u koğuşu (domovi) sa 50 ili više zatvorenika. Parlament Turske 1991. godine usvaja “Zakon o borbi protiv terorizma (ATL)” koji je zahtjevao:
“Kazne osuđenih po odredbama ovog zakona služit će se u posebnim kaznenim ustanovama izgrađenim na sistemu ćelija izgrađenih za jednu ili tri osobe … Osuđenim zatvorenicima neće biti dozvoljen kontakt ili komunikacija sa drugim osuđenim zatvorenicima”-nalazi se u izvještaju organizacije “Human Rights Watch”.
Rasprava o zatvorima “F-type” postaje sredinom 2000. godine jedna od važnijih tema. Bivši ministar pravosuđa Hikmet Sami Türk želio je da zatvore prebaci na tzv. ćelijski sistem. Kao znak otpora protiv transformacije zatvora u nove (gdje se pretpostavljalo da će zatvorenici biti u izolaciji), zatvorenici različitih zatvora započinju štrajkove glađu 26.oktobra 2000. godine. Do 19. novembra ukupno 816 zatvorenika u 18 zatvora je započelo štrajk glađu, za koji su rekli da neće prekidati do smrti. Kompromis koji je Sami Türk ponudio nije odgovarao zatvorenicima, pa su se u pregovore uključile i poznate ličnosti kao što je Orhan Pamuk (dobitnik Nobelove nagrade za književnost), ali ni to nije uspjelo. Turske bezbjednosne snage 19. decembra 2000. godine izvršile su akciju poznatu kao “Operation Return to Life”, tokom koje su napale 20 zatvora. Ubijeno je 30 zatvorenika i dva vojnika. Transferi u zatvore “F-type” započeli su odmah nakon operacije. Ministarstvo pravde je 21. decembra 2000. godine objavilo da je 524 zatvorenika prebačeno u nove zatvore, da bi u januaru 2001. godine bilo objavljeno da je 1,118 zatvorenika u 41 zatvoru pristupilo štrajkovima glađu na neodređeno, dok je 395 na štrajku do smrti.
Tokom trajanja protesta sve je više štrajkača umiralo. Krajem 2001. godine predsjedavajući Udruženja advokatskih komora u Istanbulu, Izmiru i Ankari predložili su rješenje “troje vrata, tri brave”, koje bi omogućilo da devet zatvorenika po tri u svakoj sobi provode vrijeme zajedno tokom dana. Zatvorenicu su najavili okončati post ukoliko zahtjev bude prihvaćen, međutim Sami Türk proglasio je prijedlog neprihvatljivim i ponudio kontra-prijedlog da deset zatvorenika može biti zajedno pet sati tokom sedmice. U maju 2002. godine Hüsnü Öndü ispred “Health Research Authority” uputio je poziv ministru pravde da uđe u intenzivniji dijalog i apelovao na zatvorenike da okončaju “besmislenu smrt”. Zatvorenici gotovo svih grupa koje su učestvovale, okončavaju štrajk glađu 28. maja.
Palestinski zatvorenici Izraela
Već od 1968. godine palestinski pritvorenici i zatvorenici koriste štrajk glađu kao mirovni protest prema izraelskim politikama i okrutnim uslovima u zatvorima koji uključuju korištenje samice, zabrane posjeta porodicama, neadekvantno liječenje, mučenje i druge oblike okrutnog i nehumanog tretmana. Putem štrajkova glađu Palestinci su mogli da se izbore za ostvarivanje osnovnih prava i poboljšaju uslove života u zatvoru. Kao odgovor na štrajkove glađu, tokom 80-ih godina izraelske vlasti su praktikovale prisilno hranjenje, što je dovelo do smrti nekoliko palestinskih zatvorenika. Među njima bili su Rasem Halawah i Ali al-Ja’fari koji su umrli 1980-e tokom ubacivanja cijevi za hranjenje u pluća, umjesto u stomak.
Tokom 1998. godine bilo je devet štrajkova glađu od strane palestinskih zatvorenika u različitim zatvrima u Izraelu. Skoro 1000 zatvorenika stupa u jednomjesečni štrajk glađu 1.maja 2000. godine u znak protesta protiv uslova u izraelskim zatvorima. U znak potpore održane su masovne demonstracije. Nakon što su izraelske vlasti obećale razmatranje žalbi i smanjenje restrikcija posjeta, štrajk glađu je završen 31. maja. Prema izvještaju izraelske vlade iz juna 2001. godine o uslovima u zatvoru Shatta, navedeno je da su oni bili posebno loši u krilu gdje su bili zatvorenici sa okupiranih palestinskih teritorija, te da su šatori gdje su bili smješteni i prljava kupatila neprikladni za ljudsku upotrebu.
Zašto štrajk glađu šalje tako snažnu poruku?
Iako bi mogli reći da štrajk glađu predstavlja zadnji, očajnički potez kojim se najčešće zatvorenici služe da skrenu pažnju na kršenje njihovih osnovnih prava ili izlaganje tretmanima koji narušavaju ljudsko dostajnstvo, oni su i oličenje hrabrosti i požrtvovanosti. Za razliku od drugih oblika protesta, kod štrajka glađu imamo ljudsko stanje sa kojim se bez obzira kakva uvjerenja ili stavove ima, može identificirati veliki broj osoba. Jer svi oni koji nisu prinuđeni, ili u nemogućnosti, rijetko da će provesti jedan dan bez unošenja nekog oblika hrane ili vode u organizam. Kada svjedočimo takvoj žrtvi pojedinca ili skupine pojedinaca, želja za pružanjem podrške raste, čime se štrajk osnažuje i njegova borba postaje sve teža vlastima da je ignorišu.
