“Sve može da se usaglasi u, ili u, ime BiH osim što nema saglasnosti šta je to Bosna i Hercegovina! Zato je i moguće voditi loše politike i to prikazivati kao uspjeh. Jer, kako drugačije objasniti da materijalne privilegije svih političkih elita na svim nivoima, isto kao i međunarodnih predstavnika, nastavljaju da se povećavaju!”
Razgovarali smo sa Milošem Šolajom, profesorom na FPN u Banjoj Luci i direktorom banjalučkog Centra za međunarodne odnose koji govori o spoljnoj politici BiH, mladima i nacionalizmu, uticaju stranih sila na Balkanu, stabilnosti na Kosovu, BiH kao članici Savjeta bezbjednosti i potencijalnoj članici NATO pakta, te uticaju krize koja je zahvatila evro zonu na zemlje bivše SFRJ.
BiH na putu u EU
“Bosna i Hercegovina je daleko od Evropske unije i svakim danom se taj vremenski period povećava. Posljednja tri izvještaja o napretku BiH su negativna, prijeti joj suspenzija Privremenog Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, ne zna se ni kada će taj Sporazum biti ratifikovan. Takođe, BiH je najsporije ispunjavala uslove za viznu liberalizaciju, jedva je za nekoliko dana izbjegla suspenziju članstva u Savjetu Evrope. Ima još mnogo pokazatelja koji govore o stagnaciji,čak i nazadovanju BiH na putu evropskih integracija. U svakoj normalnoj zemlji politički lideri bi zbog ovakvih rezultata izgubili poziciju i zemlja bi išla na nove izbore.”
1. Ko je i šta je osnovni krivac što se BiH nalazi ubjedljivo na posljednjem mjestu na putu za EU, čak iza Albanije?
Šolaja: Razlog je u tome što sve može da se usaglasi u ili u ime BiH osim što nema saglasnosti šta je to Bosna i Hercegovina! Zato je i moguće voditi loše politike i to prikazivati kao uspjeh. Jer, kako drugačije objasniti da materijalne privilegije svih političkih elita na svim nivoima, isto kao i međunarodnih predstavnika, nastavljaju da se povećavaju! To znači da je neuspjeh BiH nagrada za nesprovođenje dogovorenih i usaglašenih politika. Albanija je imala mnogo nižu ekonomsku, socijalnu i infrastrukturnu osnovu, ali kao jednonacionalna, iako troreligijska, ima i konsenzus političkе elitе da su evro-atlantske i evropske integracije izlaz. Ta Albanija, i pored mnogih problema, nije više ona Albanija iz vremena Enver Hodže i neposredno poslije završetka hladnog rata i raspada institucija. Danas njom upravlja elita koja ima viziju budućnosti i koja ima evropski zadatak da se bori s korupcijom i organizovanim kriminalom. BiH takvoj Albaniji gleda danas u evropskom procesu u leđa, zaostala percepcija te zemlje u očima stanovnika BiH samo udaljava BiH od stvarne slike o sebi.
2. Koje rješenje bi BiH stavilo na pravi put ka EU?
Šolaja: Tek kad se uspostavi politička stabilnost možemo da govorimo o daljim koracima za sređivanje stanja u ekonomiji, socijalnoj sferi i svim drugima. To znači da se uspostavi osnovni društveni konsenzus stanovnika BiH i na toj osnovi dugoročna stabilnost. Drugo rješenje je razlaz, o kojem neki sanjaju ali ga niko ne smije spomenuti. Do tada evropski put BiH ostaje formalizovan i neefikasan, zarobljen u neuspješnu izgradnju pro-evropske infrastrukture forsirane više od same Evropske unije.
Spoljna politika BiH i nejedinstvo
“BiH nema jedinstvenu spoljnu politiku, samo zajedničku kako je definišu njeni entiteti. Iako čak ima Opšte okvire smjernice spoljne politike, one su tako široke, da se praktično gotovo svako pitanje mora usklađivati od slučaja do slučaja, od situacije do situacije. Ta usklađivanja bi mogla da se nazovu međuentitetskim i uglavnom se odnose na odnose predstavnika Republike Srpske i Bošnjaka. Hrvati se nalaze uglavnom u sjeni spoljne politike Hrvatske i potpuno je podržavaju, pogotovo što Hrvate u Predsjedništvu BiH predstavlja Željko Komšić za koga sami Hrvati iz BiH tvrde da, kao član i kandidat SDP-a , predstavlja suštinski odraz bošnjačkih, a ne pogleda Hrvata na spoljnu politiku.”
3. Kako prevazići različite stavove predstavnika BiH u svijetu i napokon početi voditi zajedničku politiku?
Šolaja: Neprihvatanje institucionalnih mehanizama BiH u spoljnoj politici stvorilo je atmosferu personalizovanih aktivnosti pojedinih predstavnika BiH koji, u nedostatku suštinskog jedinstva u spoljnopolitičkom odlučivanju i predstavljanju, u zavisnosti od funkcije i situacije, kad se nađu u prilici, u međunarodnim odnosima zastupaju nacionalne, lične, čak i partijske stavove i mišljenja. U takvim okolnostima, Ministarstvo spoljnih poslova pretvara se u impotentno tijelo koje gubi svrhu zbog čega je pretvoreno u izvorište političkih, personalnih, korupcionaških i nepotističkih afera, instituciju bez velikih mogućnosti i bilo kakvih rezultata. Problemi su se prenosili i u diplomatsko-konzularna predstavništva opterećena hipotekom partijskih rezervnih položaja, neprofesionalizma, nacionalnih napetosti, pa i same svrhe postojanja zbog evidentne neefikasnosti. U današnjem svijetu postoje primjeri malih, ali jeftinih i veoma efikasnih spoljnopolitičkih službi koje dobro ostvaruju interese svojih država. BiH je i za efikasnu spoljnu politiku potreban je osnovni društveni konsenzus, kako je već rečeno, mada se i bez njega na spoljno-političkom planu moglo postići mnogo više.
Mladi i nacionalizam
“Poslije uspostavljanja mira u BiH očekivalo se da će mladi, sami od sebe, prevazilaziti nacionalizam. To se pokazalo kao pogrešna procjena. Generacija političara koja dolazi ili je već stupila na početne stepenice, ima vidljivu nacionalnu boju, to je generacija koja pamti jake nacionalne naboje u medijima, koja pamti očeve koji su u uniformi i s puškom išli na front u građanskom ratu, kao i brojne druge manifestacije nacionalne politike i nacionalizma. U međuvremenu su shvatili da i vrijeme poslije rata u BiH predstavlja i nastavak nacionalne borbe – rasprave oko raspodjele novca od poreza, prenosa nadležnosti i centralizacija, rasprave oko suđenja za ratne zločine, poginulih i nestalih, etničke, vjerske i religijske netolerancije, međuentitetske budžetske nesuglasice… Da se i ne govori o medijima koji još upotrebljavaju ratnu retoriku, posebno lokalni mediji „na terenu“. U takvim okolnostima nacionalno još jače nastavlja da bude političko.”
4. Postoji li nada da će se stvari promjeniti na bolje smjenom generacija, iako smo očevici da su mladi još uvijek opijeni nacionalnom politikom?
Šolaja: Na neki način nova generacija budi nadu. Ona će biti i dalje tvrdo nacionalna, ali spremna za komunikaciju i razgovor, spremnija da prihvati novo i da se okrene realnim problemima s kojima se društvo suočava. Ekonomski problemi natjeraće mnoge od njih da traže realne puteve za njihovo rješavanje i na toj osnovi gradiće i svoj politički pristup i aktivitet.
5. Koji su osnovni problemi koji navode mlade na ovakav način vođenja politike?
Šolaja: Veliku prepreku predstavljaju dva problema: prvi, aktuelna generacija političkih lidera mahom je nikla još u vrijeme socijalizma i ideje besklasnog društva i komunizma i na toj osnovi, opterećena voluntarizmom, pristupa realnosti u kojoj djeluje i u čemu nema mnogo napretka zbog čega se oslanja na nacionalnu kartu kao dobitnu u političkoj igri; drugi, nedostatak „druge generacije“ političara. To je osnova s koje nova, treća, generacija mora da traži svoje mjesto i svoju poziciju s koje rješava društvene konflikte i probleme. To je generacija koja uči da prihvata vrijednosti evropske liberalne demokratije u koje individualni pristup inicijativi i odgovornosti predstavlja osnovu socijalnog ponašanja.
Uticajne sfere i novi igrači Balkanu
“Balkan, ili sve češće u političkoj upotrebi jugoistok Evrope, bio je prva globalna kriza nakon hladnog rata najviše zahvaljujući geopolitičkim promjenama čiji je uzrok dezintegracija bivše Jugoslavije. Neposredno nakon raspada Jugoslavije na balkansku pozornicu dolazi nova, redefinisana, Evropska unija s velikim ambicijama u globalnoj politici, prije svega jaka i ponovo ujedinjena Njemačka. Rezultati tog angažovanja bili su priznanje novih država, ali i krvav rat na prostoru Jugoslavije. Rat je završen intervencijom SAD koje od tada, na podijeljenom Balkanu, postaju glavni geopolitički igrač u predvorju i Evropske unije i Rusije i istočnog Mediterana. Od tada su sve postsocijalističke države Balkana u američkoj sferi uticaja.”
6. Svjedoci smo velike borbe mnogih zemalja za uticaj na Balkanu među kojima prednjače Rusija, Turska i Njemačka. Prema Vašem mišljenju ko bi mogao da dobije primat nad Balkanom i konkretno BiH, i kakve bi to posljedice povuklo za sobom?
Šolaja: Ekonomska i finansijska kriza u posljednjih nekoliko godina došla je istovremeno kada i težnja Rusije, ojačale na cijeni energenata, da dokaže svoju novu pojačanu međunarodnu ulogu, davno nestalu nakon raspada Sovjetskog Saveza. Istovremeno, oklijevanje Evropske unije da snažnije prihvati mogućnost članstva Turske, u međuvremenu jako ekonomski ojačale, pokrenuli su je da se aktivnije angažuje u regionima u svojoj okolini. Balkan je jedan od njih, ali u jednom smislu najvažniji – to je čvrsta geografska kopnena veza Turske i Evropske unije. Turska smatra da je BiH zona njenog interesa u istorijskom smislu, ali isto i zbog činjenice da je od samog početka međunarodnog angažovanja u BiH bila prisutna s namjerom da ostvari što snažniji uticaj. Istovremeno, i Njemačka, predvodeći EU kao najuticajnija država zbog sporosti reformskog i tranzicionog procesa pojačava uticaj u regionu. Ovome je posebno doprinijela kriza u Grčkoj koja je morala da se odrazi kako na EU tako i na cijeli region posebno države u procesu pristupanja NATO-u i EU. Budući da taj proces još nije dovršen, ne zaostaje ni rusko političko prisustvo naoružano tradicionalnim vezama i snažnim energetskim i drugim ekonomskim politikama.
Investicije kao doprinos razvoju
“Strane investicije često se u oba entiteta u BiH postavljaju kao spasonosno rješenje. Na žalost, ove godine u BiH je stiglo veoma malo investicija, u Republiku Srpsku gotovo ništa.”
7. Strane investicije, koliko stvarno doprinose razvoju BiH, a koliko razvoju korupcije u ovoj zemlji?
Šolaja: U pogledu investicija kod nas vlada iskrivljena svijest – često se misli da neko treba da investira zato što je nama teško. Logika socijalne milostinje nestala je sa socijalizmom. Liberalna ekonomija ima svoja pravila, jedno je da traži pravnu, političku i ekonomsku stabilnost, drugo da je država odgovorna za pravnu i materijalnu infrastrukturu. Dok se ne uspostavi dugotrajnija politička stabilnost i čvrst stabilan pravni okvir, strane investicije će dolaziti samo eksperimentalno ili sporadično, tek da se procijeni okruženje. I ono što potencijalni investitori traže su projekti. Na žalost, kod nas nema dovoljno razvojnih politika u tom pogledu, nema znanja, kao ni volje i energije da se pokrene izrada projekata, prepoznavanje ideja i potencijala za privlačenje stranih investicija. Za to je potrebno zaista mnogo poznavanja evropskih politika, posebno politika proširenja i procesa stabilizacije i pridruživanja, evropskog biznisa, izrade i evaluacije projekata.
Uticaj krize u EU na zemlje bivše SFRJ
“Kriza u Grčkoj, Italiji, Španiji, pa i Irskoj ugrozile su Evropsku uniju, ali i natjerale da u hodu prestrojava svoje politike prema državama članicama, odnosno između država članica i institucija EU. To jeste velika kriza Evropske unije, ali mnogi zaboravljaju da je EU velike kriza imala u više navrata od svog osnivanja. I uvijek je našla rješenje.”
8. Kakav će uticaj trenutna evropska kriza imati na zemlje zapadnog Balkana?
Šolaja: Poslije svake od tih kriza EU je izlazila s novim rješenjima i učvršćivala unutrašnju strukturu u smislu „produbljivanja“ EU. Od sada će to „produbljivanje“ imati prioritet nad proširenjem i to će produžiti vrijeme ulaska novih članica za koje se već usporavaju procesi. Crna Gora već zna da u decembru neće dobiti kandidaturu, vjerovatno ni Srbija. Makedonija još nije ni počela pregovore iako je kandidatura prihvaćena prije pet godina. Ni Hrvatska nije bezuslovan kandidat – za nju je nastavljen „skrining“ odnosno praćenje procesa prilagođavanja. Otuda ovolike kriminalne afere kao dio najteže pregovaranog poglavlja o pravosuđu i upravi.
BiH u NATO-u
“Narodna skupština Republike Srpske, u vrijeme kad su skupštinsku većinu činili SDS, PDP i njihovi partneri donijela je 18. marta 2005. godine Deklaraciju o strateškim opredjeljenjima Republike Srpske u sistemu odbrane Bosne i Hercegovine u kojoj se kaže da su dodatne garancije bezbjednosti BiH što brže uključivanje u Partnerstvo za mir i političko članstvo NATO-a. U Zaključku iste skupštine od 30. avgusta 2005. godine eksplicitno se navodi da Narodna skupština Republike Srpske zahtijeva od Predsjedništva BiH da kod zvaničnih institucija NATO saveza tekuću reformu oružanih snaga BiH verifikuje kao konačnu fazu strukturne reforme koja će omogućiti uključivanje Oružanih snaga BiH u NATO savez“.
9. Ako pogledamo trenutnu situaciju i neslaganje građana RS sa ulaskom u NATO, koliko je izgledno da će srpski predstavnici pristati na ulazak u atlantsku alijansu?
Šolaja: Niko se u Republici Srpskoj nije protivio podnošenju zahtjeva za Akcioni plan za članstvo, istovremeno kad i Crna Gora. Dakle, postavljaju se pitanja da li ta politička opredjeljenja još vrijede. Ako se odustalo od njih zašto se na isti način, putem istih organa, ne kaže da se odustalo. Ili je sadašnja anti NATO –retorika samo izraz dnevne politike da se kroz ’sluđivanje’ naroda ostvaruju neki dnevno-politički ciljevi. Posebno je važno reći da je to došlo u vrijeme kada je Rusija pojačala geostrateško prisustvo na Balkanu. U suštini ’za’ ili ’protiv’ NATO-a nije prava dilema, prava dilema je kako ostvariti bezbjednost stanovništva i teritorije političkih entiteta – da li Bosne i Hercegovine ili Republike Srpske. To treba da se realno diskutuje s narodom i da se u donese konačno rješenje koje će obavezivati političke lidere. Ovako, oni bježe od te rasprave, jer ne znaju da li će sutra da sjede u toj stolici ili ne računaju na to da neće biti opasnosti po BiH. To je tačno, ali nema ni garancija u slučaju poremećaja bezbjednosne situacije.
BiH i Savjet bezbjednosti UN
“Mnogi su se čudili da je Bosna i Hercegovina postala nestalna članica Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija, jer je formalno i sama pod mirovnim mandatom UN-a na osnovu Rezolucije 1054. Kako bi se, na primjer, glasalo da je sama Bosna i Hercegovina bila na dnevnom redu? Ili, kako su se u pogledu BiH komentarisale polemike između lidera Republike Srpske i bošnjačkih predstavnika u zajedničkim institucijama u Ujedinjenim nacijama u kojima BiH treba da rješava tuđe konflikte?“
10. Od 1. januara 2010. kad je BiH je postala nestalna članica SB UN-a, koliko je do danas ovo članstvo donijelo dobrog BiH, i da li uopšte predstavnici BiH povlače dobre poteze u SB UN?
Šolaja: Članstvo u Savjetu bezbjednosti donosi mnoge koristi koje Bosna i Hercegovina nije iskoristila zbog blokade procesa izbora parlamentarnih i izvršnih institucija. UN su širok multilateralni okvir predstavnika iz cijelog svijeta koji dnevno komunicira i koji može uspješno da se iskoristi za privlačenje investitora, predstavljanje sigurnog okruženja, uspostavljanje nove saradnje, stvaranje pozitivnog imidža zemlje… Na žalost, za manje od mjesec dana to ističe i ta prva prilika Bosni i Hercegovini je donijela više problema nego koristi.
11. Koliko domaći političari, bavljenjem spoljnim pitanjima, pokušavaju dobiti poene kod biračkog tijela, a koliko stvarno rade na rješavanju problema?
Šolaja: Različitost stavova prema tim spoljnopolitičkim pitanjima nije samo zbog obezbjeđenja glasova. I u jednom i u drugom slučaju, to su različite politike entiteta koji se na ovaj način pojavljuju kao aktivni subjekti međunarodnih odnosa.
Etničke politike i demokratija
“Razvoj građanskog društva je politički proces sazrijevanja u kome se glasanje odvija na način opšteg shvatanja opštih interesa. Do građanskog društva u BiH ne može se doći nametanjem odozgo ili plačljivim voluntarističkim jadikovkama, već jedino i isključivo ako bi entiteti prvo postali građansko društvo. Svako insistiranje na građanskom društvu danas vodilo bi prije raspadu nego jedinstvu BiH.”
12. Da li je još rano za ukidanje ovakvog načina glasanja u BiH, te može li BiH uopšte funkcionisati na principu građanskog glasanja?
Šolaja: BiH je gotovo teorijski primjer modela „podjele moći“. U takvoj situaciji to su gotovo odvojeni sistemi, i u našem slučaju politički, ekonomski, medijski i svaki drugi. To znači da su i politički predstavnici u ovom slučaju tako organizovani. Principi unutrašnje organizacije Bosne i Hercegovine postavljeni su prije dejtonskih pregovora i to su paritet u predstavljanju, međunacionalna rotacija u funkcijama i konsenzus u odlučivanju o zajedničkim pitanjima definisanim Ustavom. U takvim okolnostima, kao i usljed nedavnog iskustva, nastojanja da se uspostave „svebosanske“ jedinstvene stranke su isprazno moralisanje. To se i pokazalo u proteklih petnaest godina i to je sada postalo najveći problem funkcionisanja Bosne i Hercegovine.
13. Koliko je BiH uopšte sposobna da prihvati građanski način glasanja i može li se etnički način glasanja i odlučivanja uopšte nazvati demoktratskim?
Šolaja: Društvo u Bosni i Hercegovini nije zrelo za svoju autoregulaciju na građanskim principima. Za tako nešto nije dovoljno ukinuti liniju između entiteta i nacionalno predstavljanje. U stvari, u uslovima glasanja po principu „jedan čovjek“ jedan glas u slučaju dominantno nacionalnog opredjeljivanja samo omogućava premoć, ili majorizaciju, brojnijih. Posebno bi to pogodilo Srbe u BiH, jer su republike i narodi u posljednjim danima prethodne Jugoslavije odbili uvođenje tog principa uz obrazloženje da su „Srbi najbrojniji i da to ne bi bilo demokratski.“
14. Koliko su nacionalno obojene stranke stvarni zaštitnici svoga naroda, a koliko ovakva politika nanosi štetu BiH i svim narodima u njoj?
Šolaja: Potpuno je jasna činjenica da sve političke partije imaju naglašene nacionalne politike, jer je to način da se ostvari bolji rezultat na izborima. I pored te naglašeno nacionalne politike, mnoge od njih u posljednje vrijeme razvijaju i ekonomske, socijalne i druge politike, jer će materijalne teškoće vrlo brzo stići nacionalnu odanost i politički odgovori će morati da se traže na toj osnovi.
Kosovo i stabilnost BiH
“Političko rješenje Srbije i Kosova omogućilo bi regionalnu stabilnost, a posebno stabilnost Republike Srpske u okvirima Bosne i Hercegovine i regiona jugoistočne Evrope i usmjerilo je prema traženju političkog rješenja za sve što ima u planu.”
15. Na koji način dešavanja na Kosovu mogu uticati na stabilnost BiH?
Šolaja: Kosovo i Metohija su jedno od najvažnijih pitanja međunarodnih odnosa i rješenja za Republiku Srpsku, samim tim i Bosnu i Hercegovinu. Iako se može reći da je Republika Srpska u takozvanoj ’win-win’ poziciji odnosno da svako rješenje može da joj ide u korist, ona podržava politiku Srbije prema Kosovu. U prvom slučaju, Republici Srpskoj, iako je interes opšta stabilnost i bezbjednost u Regionu, još je važnija istorijska opredijeljenost da podržava Srbiju i Kosovo u njenom teritorijalnom okviru. S druge strane. Srbija je garant Mirovnog sporazuma i potpisnica Sporazuma o specijalnim paralelnim vezama s Republikom Srpskom, što je Republici Srpskoj veoma važno zbog međunarodne bezbjednosti i političke stabilnosti, ali i ekonomskog i svakog drugog razvoja. Zbog toga Republika Srpska preferira upravo rješenje koje Srbija nastoji da postigne aktuelnim pregovorima. U suprotnom slučaju nezavisnost Kosova bi, baš zato što jednostrano proglašena, mogla da se iskoristi za realizaciju ideja, koje objektivno postoje u određenim političkim krugovima u Republici Srpskoj, da se okrene postizanju nezavisnosti od Bosne i Hercegovine.
eTrafika.net – Milovan Matić
